ΣΤΙΣ ΕΞΑΙΡΕΤΙΚΕΣ ΤΑΙΝΙΕΣ ΤΟΥ ο Λοράν Καντέ δεν ξεχνούσε ποτέ το εργασιακό πλαίσιο που καθόριζε τους ήρωές του, ενίοτε και την ταξική ταμπέλα που τους ζόριζε, ταξιδεύοντας ως την Αϊτή και την Κούβα στην τελευταία φάση της καριέρας του, για να διευρύνει τα σενάρια που τον απασχολούσαν.

Ο Γάλλος Κεν Λόουτς, αν και πρόβαλλε αντίσταση στο μελοδραματισμό σε σχέση με τον Βρετανό πατριάρχη του κοινωνικού ρεαλισμού, ενσωμάτωσε ένα ντοκιμενταριστικό στιλ στη συχνά αυτοσχεδιαστική δομή ταινιών του και παρέδωσε ένα αριστούργημα, το Ανάμεσα στους Τοίχους, που τιμήθηκε με Χρυσό Φοίνικα και άνοιξε διάλογο για τις προκαταλήψεις που συνοδεύουν τους εφήβους και τους καθηγητές στα σχολεία.

Ήδη από το ντεμπούτο του, τον Ανθρώπινο Παράγοντα, με τον Χαλίλ Λεσπέρ, έδειξε πόσο τον ενδιαφέρει η ανάσα των ετεροπροσδιορισμένων αυτού του κόσμου, κάτι που ανέπτυξε εμφατικά στο σπουδαίο και ανατριχιαστικό Ελεύθερος Ωραρίου, το τραγικό χρονικό ενός άνεργου που κρύβεται εξακολουθητικά και παριστάνει κάτι άλλο, γιατί αδυνατεί να αντιμετωπίσει την αλήθεια – κυρίως στο βλέμμα των άλλων.

Ψάχνοντας την ανθρωπιά και την ελπίδα ακόμη και λίγο πριν από τη συντριβή, ο Λοράν Καντέ μού είχε μιλήσει για την πολιτιστική κατάθλιψη που βιώνουν διανοούμενοι στην Κούβα, εκεί που γύρισε την δική του Ιθάκη, το 2015.

Γυρισμένη σε μια ταράτσα με μοναδική θέα στην Αβάνα, η Επιστροφή στην Ιθάκη «ραψωδούσε» με χιούμορ, συγκίνηση και στοχασμό, πέντε μεσήλικους φίλους από τα παλιά που μιλάνε για τις χαμένες ελπίδες, τις πικρές απογοητεύσεις, αλλά και τις υπέροχες αναμνήσεις μιας πολυκύμαντης ζωής. Στη συνάντηση μας στο Παρίσι, ο Καντέ ανέλυσε την ποιότητα των ανθρώπων που συναναστράφηκε στην Κούβα, την αργή μετάβαση σε μια διαφορετική δημοκρατία και τη σημασία της δικής του Ιθάκης.

• Οι ηθοποιοί της ταινίας είναι όλοι Κουβανοί, σταρ του σινεμά στη χώρα τους, που παίζουν επίσης στο θέατρο, καθώς εκεί τα πράγματα δεν είναι τόσο διαχωρισμένα όσο σε άλλες χώρες, όπως στη Γαλλία για παράδειγμα, όπου δύσκολα ένα μέλος της Comédie-Française μεταπηδά στον κινηματογράφο. Όλοι τους είναι γνωστοί εκτός από τον Άλντο, τον Αφροκουβανό της παρέας, ο οποίος ανήκει σε έναν παιδικό θίασο και έζησε μια πρωτόγνωρη γι’ αυτόν εμπειρία.

• Πριν ακόμη γυρίσω το 7 Ημέρες στην Αβάνα, είχα πάει στην Κούβα πολλές φορές, ανάμεσα στις οποίες για να κάνω ρεπεράζ για το Vers le Sud, που τελικά γύρισα στην Αϊτή. Παρευρέθηκα σε φεστιβάλ όπου διαπίστωσα εκ του σύνεγγυς τη φοβερή σινεφιλία των κατοίκων: έπιαναν ουρά από το πρωί για μια θέση στη βραδινή προβολή! Επίσης δίδαξα σε κινηματογραφική σχολή και έζησα από μέσα, όσο μπορούσα, τις αποχρώσεις και τις ανησυχίες των ντόπιων.

H Ιθάκη του Λοράν Καντέ

• Είναι αλήθεια πως τα πράγματα έχουν εξελιχθεί στην Κούβα, έχουν βελτιωθεί πολλά στην ελευθερία της έκφρασης. Παλιά, δεν εισχωρούσε ένας ξένος στα προβλήματα, αλλά τον τελευταίο καιρό, αντιθέτως, υπάρχει μια έντονη ανάγκη για διάλογο. Άλλωστε, η προσέγγιση ΗΠΑ-Κούβας από τον περασμένο Δεκέμβριο επιτάχυνε αυτές τις διαδικασίες. Αλλά το διαισθανόσουν, φυσούσε ένας άνεμος αλλαγής, που θα άλλαζε τα πράγματα. Ωστόσο, οι Κουβανοί δεν είναι διατεθειμένοι να χύσουν το νερό από την μπανιέρα μαζί με το μωρό, όπως λέμε στη Γαλλία, δηλαδή να χάσουν τα κεκτημένα των δεκαετιών που ακολούθησαν την επανάσταση. Πρώτον, την εκπαίδευση. Τα παιδιά που συναντάς στο δρόμο είτε πάνε στο σχολείο, ή παίζουν. Δεν δουλεύουν, όπως δυστυχώς συμβαίνει σε άλλες χώρες. Τη σχέση τους με τον πολιτισμό, με τα σινεμά των 2 χιλιάδων θέσεων που γεμίζουν και τα απανωτά αφιερώματα στον ποιοτικό κινηματογράφο που παρακολουθούν από τις τηλεοράσεις τους. Και τέλος, τη συλλογικότητα, την αλληλοϋποστήριξη, την κοινωνική συνοχή. Πιστεύω πως προσπαθούν να διαπραγματευθούν του όρους της μεταβατικής περιόδου γιατί δεν παραβλέπουν την βίαιη μετάλλαξη της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και δεν ξεχνάνε τη σκληρή δικτατορία του Μπατίστα και τη μαφία που κυβερνούσε τις τύχες τους τότε.

• Ο Λεονάρντο Παντούρα που έγραψε το σενάριο είναι ένας καταξιωμένος συγγραφέας στην Κούβα, και διαθέτει μια προσωπική και τεκμηριωμένη ματιά στη μερίδα του πληθυσμού, από 55 μέχρι 70 ετών περίπου, την οποία και αποκαλεί χαμένη γενιά. Σπούδασαν στη δεκαετία του 60 με το όνειρο να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο αργότερα. Όταν κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση και κόπηκε η χρηματοδότηση, δεν κατέλαβαν το πόστο που περίμεναν, και αντί για το κυνήγι της χαμένης ιδεολογίας, μια περίοδος ουσιαστική μιζέριας αντικατέστησε τις ανησυχίες με το καθημερινό ερώτημα: θα έχουμε σήμερα φαγητό στο τραπέζι; Οι διανοούμενοι που ήθελαν να επενδύσουν στην κατάσταση είτε εγκατέλειψαν τη χώρα είτε αποσύρθηκαν από τον δημόσιο διάλογο, παθαίνοντας ένα είδος πολιτικής κατάθλιψης. Αυτή είναι η επονομαζόμενη ειδική περίοδος και, ακόμη κι αν τα οικονομικά μεγέθη βελτιώθηκαν, δεν είναι εύκολο να ξεπεραστεί εντελώς. Η σκόνη που έμεινε είναι μια πικρή απογοήτευση για τις χαμένες ευκαιρίες της νεότητας. Για μένα, η ιστορία αυτή δεν αφορά μόνο την Κούβα. Γίνεται οικουμενική και μπορώ να δω τον εαυτό μου και τους φίλους μου μέσα σε αυτούς τους ήρωες από την Επιστροφή στην Ιθάκη, με τις ιδεολογίες που δεν υλοποιήθηκαν, ή να κάνετε κι εσείς τους παραλληλισμούς σας με την Ελλάδα και παρόμοιες καταστάσεις.

• Δεν έκανα την ταινία για να παραδώσω μαθήματα πολιτικής οικονομίας. Δεν περίμεναν εμένα οι Κουβανοί για να μάθουν τις εμπειρίες τους. Ο Παντούρα τα γνωρίζει καλύτερα και έχει γράψει πάνω σε αυτά τα θέματα. Η ταινία δεν θα ανατρέψει το καθεστώς της ελευθερίας της έκφρασης στην Κούβα. Το έργο μου, το έργο των απανταχού κινηματογραφιστών πιστεύω, είναι να σταθούμε κριτικά απέναντι στην κοινωνία και τα προβλήματα της.

• Η δική μου επιθυμία είναι να προβάλλω, κατά κάποιον τρόπο, τον εαυτό μου, μακριά από τον τόπο διαμονής μου. Τρεις από τις ταινίες μου διαδραματίζονται από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στην Αϊτή, στον Καναδά και τώρα στην Κούβα. Και σκοπεύω να επαναλάβω την εμπειρία αυτή. Η παγκοσμιότητα με καλύπτει και αυτή μου η διάθεση αντανακλάται στην Ιθάκη του τίτλου, στην ανάγκη να δημιουργήσω έναν «μύθο» μέσα από τον μύθο του Ομήρου. Είναι εύκολο να διαπιστώσει κάποιος πως τα πρόσωπα της Ιστορίας δεν ανήκουν μόνο στο μακρινό παρελθόν αλλά ο συμβολισμός τους παραμένει βαρύς. Δεν εξηγείται αλλιώς το γεγονός ότι εκατοντάδες παιδιά στο Παρίσι και αλλού κάνουν βόλτες φορώντας ένα μπλουζάκι με στάμπα του Τσε, χωρίς να πολυγνωρίζουν τι ακριβώς έκανε.

ΠΗΓΗ: lifo.gr